Chúa Thác Bờ là một nhân vật huyền thoại trong tín ngưỡng dân gian vùng Hòa Bình. Sự tích về bà gắn với trận đánh đèo Cát Hãn của Lê Lợi năm 1431 (Xem thêm: Chúa Thác Bờ sự tích và đền thờ chúa)

Chúa Thác Bờ vị chúa bà linh thiêng nhất của người Mười.

Chúa Thác Bờ vị chúa bà linh thiêng nhất của người Mười vùng Hòa Bình người có công giúp vua Lê Lợi về quân lương thuyền bè trong trận tiến quân dẹp loạn trên đèo Cát Hãn. Sau khi mất, chúa bà thường hiển linh giúp dân trong vùng mưa thuận, gió hòa, được nhân dân lập đền thờ vùng Thác Bờ Hòa Bình. Ngoài thờ bà Chúa Thác Bờ, đền còn thờ các vị thần, thánh trong tín ngưỡng dân gian người Việt, trong đó có Tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ.

Dưới đây tác giả xin gửi tới bạn đọc một số bản văn Chúa Thác Bờ sưu tầm:

Các bản văn Chúa Thác Bờ

Bản Văn Chúa Thác Bờ Số 1

Vầng Nhật Nguyệt đêm ngày soi tỏ
Cảnh Thác Bờ rực rỡ càn khôn
Lô xô đá mọc đầu nguồn
Khen ai khéo tạc thác luồng chơi vơi
Cảnh Thác Bờ là nơi thánh tích
Lập đền thờ thanh lịch xiết bao
Sông Đà nước chảy rì rào
Sau đền đá mọc thấp cao mấy tầng
Cảnh thanh tân thiều quang soi tỏ
Chúa Thác Bờ tiên nữ giáng sinh
Họ Mường áo trắng đai xanh
Lưng đeo xà tích bên mình dao quai
Đôi mắt phượng hoa cài trâm giắt
Vầng trán xinh vẻ mặt càng tươi
Môi son nở đoá hoa cười
Thanh tân lịch sự nét ngời thu ba
Tóc rườm rà rẽ đôi cánh phượng
Nét cong cong uốn lượn đường tơ
Xing xinh để liễu thẫn thờ
Người xinh thời cảnh Thác Bờ thêm tươi
Thú hữu tình rong chơi các ngả
Bước ngao du khắp cả non cao
Mường Bi,Mường Nậm,phố Sào
Chồng Mâm,Yên Lịch lại vào Kim Bôi
Chiếc thuyền rồng chèo chơi bến ngọc
Dọc sông Đà dạo khắp suối khe
Hang Miếng,Suối Rút chèo về
Ngược xuôi xuôi ngược thuyền về động tiên
Khắp mọi miền kêu cầu vọng bái
Ai lỗi lầm chúa đoái lòng thương
Dù ai căn số dở dương
Lòng thành thắp một tuần hương kêu cầu
Đã nhất tâm tất cầu kêu ứng
Độ cho người phúc đẳng hà sa
Ai mà vận hạn khó qua
Đến kêu Chúa Thác chúa bà cứu cho
Chúa cứu cho người tai qua nạn khỏi
Chúa cứu người khỏi cõi trầm luân
Nước tiên tẩy sạch bụi trần
Thanh tao rồi lại mười phần thanh cao
Chữ cương thường treo cao trên giá ngọc
Chứ tam tòng tứ đức khuyên ghi
Đệ tử khấn vái tâu quỳ
Thác Bờ công chúa độ trì chứng minh
Thác Bờ nổi tiếng anh linh
Khi thanh nhàn chèo vơi bến ngọc
Ngược sông Đà dạo khắp suối Khe
Hang Miếng suối Giút chèo về
Chèo vào cho tới bồng lai
Chơi hồ Ba Bể mười hai cửa ngàn
Rừng hòe quế rừng lan rừng cúc
Rừng bạch mai rừng trúc rừng thông
Đường lên uốn lượn khúc rồng
Thanh nhàn dạo khắp nơi nơi
Mai Đà suối Giút chơi Kim Bôi Hòa Bình
Núi Ngũ Nhạc rừng xanh mở lối
Qua Lương Sơn thẳng tới dốc Khun
Non cao khuất khúc dặm trường
Dân cư vắng vẻ xóm làng lơ thơ
Trâu gõ mõ tiếng gà cục tác
Vượn ru con tha thiết canh thâu
Chim công múa quạt bên lầu
Tiếng chim khẳng khác về chầu ca vang
Bên sườn núi nhà sàn mấy lớp
Cầu thang mây nhẹ gót rung rinh
Tắc kè rong rả cầm canh
Đàn ong lấy mật lượn quanh bản Mường
Dưới chân núi măng giang măng nứa
Cùng măng tre nấm mọc thơm bay
Khế chua sung chát gừng cay
Bí ngô mướp đắng ngô khoai lạc vừng
Tiều hớn hở băng rừng đốn củi
Dưới sông Đà vịt lội nhấp nhô
Ai lên cảnh đẹp Thác Bờ

BẢN VĂN CHÚA THÁC BỜ SỐ 2

Lô xô đá mọc đầu nguồn
Khen ai khéo tạc thác luồng chơi vơi
Cảnh Thác Bờ là nơi thánh tích
Lập đền thờ thanh lịch xiết bao

Sông Đà nước chảy rì rào
Sau đền đá mọc thấp cao mấy tầng
Cảnh thanh tân thiều quang soi tỏ
Chúa Thác Bờ tiên nữ giáng sinh

Họ Mường áo trắng đai xanh
Lưng đeo xà tích bên mình dao quai
Đôi mắt phượng hoa cài trâm giắt
Vầng trán xinh vẻ mặt càng tươi

Môi son nở đoá hoa cười
Thanh tân lịch sự nét ngời thu ba
Tóc rườm rà rẽ đôi cánh phượng
Nét cong cong uốn lượn đường tơ
Xinh xinh để liễu thẫn thờ

Người xinh thời cảnh Thác Bờ thêm tươi
Thú hữu tình rong chơi các ngả
Bước ngao du khắp cả non cao
Mường Bi,Mường Nậm,phố Sào
Chồng Mâm,Yên Lịch lại vào Kim Bôi

Chiếc thuyền rồng chèo chơi bến ngọc
Dọc sông Đà dạo khắp suối khe
Hang Miếng,Suối Rút chèo về
Ngược xuôi xuôi ngược thuyền về động tiên

Khắp mọi miền kêu cầu vọng bái
Ai lỗi lầm chúa đoái lòng thương
Dù ai căn số dở dương
Lòng thành thắp một tuần hương kêu cầu

Đã nhất tâm tất cầu kêu ứng
Độ cho người phúc đẳng hà sa
Ai mà vận hạn khó qua
Đến kêu Chúa Thác chúa bà cứu cho

Chúa cứu cho người tai qua nạn khỏi
Chúa cứu người khỏi cõi trầm luân
Nước tiên tẩy sạch bụi trần
Thanh tao rồi lại mười phần thanh cao

Chữ cương thường treo cao trên giá ngọc
Chứ tam tòng tứ đức khuyên ghi
Đệ tử khấn vái tâu quỳ
Thác Bờ công chúa độ trì chứng minh
Thác Bờ nổi tiếng anh linh

BẢN VĂN CHÚA THÁC BỜ SỐ 3

Non sông ngắt trăng hồng bóng nước
Nước sông Đà bến ngọc trong xanh
Ai lên suối Rút – Hòa Bình
Chợ Bờ, hang Miếng thác ghềnh cheo leo

Chợ Phương Lâm sớm chiều đông đúc
Đội ngư phường độc mộc bán buôn
Chuông chùa văng vẳng sớm hôm
Xa nghe chim cú gọi hồn rừng sâu

Danh chúa thác Sơn trang lẫy lừng
Đất Hòa Bình đã dậy oai linh
Nửa đêm giờ tý hiện hình
Áo pha màu tuyết, bên mình túi dao

Từng vượt suối qua đèo hái thuốc
Luyện hồ lô thiên được hồi sinh
Nức danh tiên chúa Hòa Bình
Vì đời đem lại tươi xanh cho đời

Gieo lúa mạch, ngô khoai, sắn, đỗ
Cho loài người trăm họ tươi vui
Cõi tiên cảnh vật xa vờ
Có bà chúa Thác vốn người Sơn trang

Từng vượt suối băng ngàn mở lối
Giúp dân lành sớm tối lên công
Bao năm đục núi khai dòng
Đem dòng nước ngọt mát lành dân sinh

Tuổi đôi tám xuân xanh vừa độ
Tài lược thao văn võ kiếm cung
So bề: Ngôn, Hạnh, Công, Dung
Trừ gian dẹp giặc khắp vùng biên cương

Đức nhân hiếu đôi đường vẹn cả
Chỉ vì đời một dạ đinh ninh
Vì đời đem lại tươi xanh
Cho cây lắm rễ, cho cành nở hoa

Tây tô điểm sơn hà cẩm tú
Cho loài người trăm họ tươi vui
Gương xưa còn để cho đời
Soi gương chầu Thác cho đời noi theo

Gương nhân sự hiểm nghèo đã trải
Nhẹ gót hài trở lại sơn trang
Lục rèn, lục trí thần thông
Lánh đường lục đạo, thoát vòng tử sinh

Ngàn hoa cỏ nghiêng chào hớn hở
Bầy chim muông bách thú quỳ tâu
Tiếng oanh ríu rít bên lầu
Phượng hoàng tung cánh về chầu động tiên

BẢN VĂN CHÚA THÁC BỜ SỐ 4

Ai lên tới Thung Nai, Đà Bắc
Ngược sông Đà bến ngọc lung linh.
Ai lên lễ Mẫu Hòa Bình,
Chợ Bờ Hang Miếng, thác ghềnh cheo leo

Chợ Phương Lâm sớm chiều đông đúc
Đội ngư phường độc mộc bán buôn
Chuông đền văng vẳng sớm hôm
Xa nghe tiếng hú gọi hồn rừng rừng ngang

Danh Chúa thác sơn trang lừng lẫy
Đất Hòa Bình đã dậy oai linh
Nửa đêm giờ tý hiện hình,
Áo pha màu tuyết bên mình túi dao

Thường vượt suối băng đèo hái thuốc
Luyện một bầu tiên dược hồi sinh
Nức danh Chúa Thác Hòa Bình
Vì đời đem lại tuổi xuân cho đồng

Gieo lúa mạch ngô khai sắn đỗ
Cho người đời trăm hộ yên vui
Non tiên cảnh vật xa vời
Cô tiên Chúa Thác vốn người sơn trang

Đã bao lần khai hoang mở lối
Giúp dân lành sớm tối lên công
Bao năm đục núi khơi dòng
Đem nguồn nước ngọt ấm lòng dân sinh

Tuổi đôi tám xuân xanh vừa độ
Tài lược thao văn võ kiếm cung
So bề: ngôn, hạnh, công dung
Trừ gian dẹp loạn khắp vùng biên cương

Đức nhân hiếu đôi đường vẹn cả
Nguyện vì đời một dạ đinh ninh
Vì đời đem lại thanh bình
Cho cây chắc rễ cho cành nở hoa
Tay tô điểm sơn hà cẩm tú

Cứu muôn người trăm họ an vui
Gương xưa còn để cho đời
Tấm gương Chúa Thác muôn đời noi theo
Đường nhân sự hiểm nghèo đã trải

Nhẹ gót hài trở lại sơn trung
Phép mầu lục trí thần thông
Lánh đường lục đạo thoát vòng tử sinh
Dẫu sự tích văn trình một bản

Thính Chúa bà chứng giáng lai lâm
chữ rằng Thần giáng lưu ân
Chúa Bà lưu phúc thiên xuân thọ trường.

BẢN VĂN CHÚA THÁC BỜ SỐ 5

Thanh nhàn dạo khắp nơi nơi
Nay đà Suối Rút, Kim Bôi, Hòa Bình
Núi ngũ nhạc rừng xanh mở lối
Qua Lương Sơn thắng tới Dốc Kun

Non cao khuất khúc dặm trường
Dân cư vắng vẻ xóm làng lơ thơ
Trâu gõ mõ tiếng gà cục tác
Vượn ru con tha thiết đêm thâu

Chim Công múa quạt bên lầu
Những chim khảm khắc về Chúa ca vang
Bên sườn núi nhà sàn mấy lớp
Cầu thang mây nhẹ gót rung rinh

Tắc kè dong dả cầm canh
Đàn ong lấy mật lượn quanh bản mường
Dưới chân núi măng giang măng lứa
Cùng măng tre nấm mọc thơm bay

Khế chua sung chát gừng cay
Bí ngô mướp đắng ngô khoai lạc vừng
Tiều hớn hở băng rừng đốn củi
Dưới sông Đà vịt lội nhấp nhô

Ai lên cảnh đẹp Thác Bờ
Trước non sông núi đền thờ trang nghiêm
Vách núi nghiêng bên hồ nước chảy
Danh Chúa Bà vang dậy bốn phương

Thung Nai bản ấp họ Mường
Nhà sàn ven suối có đường lên non
Tiếng chim non véo von đầu núi
Con đường mòn thẳng lối ra sông

Say say vò rượu cay nồng
Bập bùng ánh lửa tiếng cồng tiếng chiêng
Thượng đệ tử án tiền tấu đối
Lập đàn tràng sám hối cửa thiêng

Thỉnh Chúa trắc giáng bản đền
Khuông phù đệ tử thiên niên thọ trường

(Xem thêm: Văn Chúa Thác Bờ . Hát Văn Hoài Thanh