Chúa Bà Thiên Thiên Uy Linh Công Chúa là vị nữ thần linh thiêng trên đất Bắc Hà được nhân dân tôn kính cùng phối thờ trong hệ thống thần linh Tứ phủ thuộc hàng nữ thần, các du khách thập phương khi có dịp về với đất Bắc Hà đêu nên một lần ghé thăm để thắp một nén nhang thành kính vái lạy và ghi ơn bà đã giúp dân chống giặc, giữ yên nước nhà.

“Lược thao văn võ toàn tài

Đời Lê Thái Tổ chiến công vẫn còn truyền

Phủ Bắc Hà nhớ người nữ kiệt

Dòng Như Nguyệt dấu tích còn ghi 

Danh thơm Nam Bắc Trung kỳ

Cứu dân độ quốc điều thì mười phương”

Chúa Bà Thiên Thiên Uy Linh Công Chúa là ai ?

Theo thần tích còn lưu truyền cho đến nay thì Chúa Bà Thiên Thiên Uy Linh Công Chúa giáng trần vào năm Giáp Thìn (1064) vào giờ Thìn, ngày Bính Thìn giáng vào gia tộc họ Quách, một gia tộc giàu có và nhân đức nhất phủ Bắc Hà, khi đó vùng đất này mang tên là phủ Bắc Hà nay là thôn Khánh, Lương Phong, Hiệp Hòa, tỉnh Bắc Giang. Khi đương độ xuân sắc Chúa bà là người con gái thảo hiền, với vẻ đẹp sắc nước nghiêng trời và vốn học thức uyên thâm.

Năm 1076 giặc Tống xâm lược nước ta. Trước sự cướp nước hại dân của quân giặc Chúa bà đã hiến nhiều kế sách cho các tướng quân đánh giăc Tống, cùng hướng dẫn nhân dân chuẩn bị lương thực cung cấp sức người sức của cho triều đình nhằm quét sạch giặc Tống giữ yên cho nước nhà. Đặc biệt theo truyền thuyết Chúa Bà đã giúp thái tử Linh Lang thắng trận trong trận giao chiến với Triệu Tiết, Quách Quỳ. Chiến thắng này làm cơ sở để cho Lý Thường Kiệt lập phòng tuyến Như Nguyệt đánh đuổi quân Tống ra khỏi nước Nam.

Chúa bà hiển thánh vào giờ Ngọ, tháng Giáp Ngọ, năm Mậu Ngọ. Sau khi chúa bà đã hiển thánh Người vẫn tiếp tục gia hộ cho muôn dân được phong hòa vũ thuận, mùa màng bội thu. Phủ Bắc Hà trở nên sầm uất và thịnh vượng. Ghi nhớ công ơn của Người, qua nhiều triều đại khác nhau nhưng triều đại nào các vua cũng có sắc phong tặng để nhân dân phụng thờ. Đời vua Lê chúa bà được sắc phong là Chúa Bà Thiên Thiên Uy Linh Công Chúa tối linh thần. Khi bà hóa Thánh muôn dân bản hạ tiếc thương và ghi nhớ công ơn của Chúa Bà đã lập đền đêm ngày khói hương để phụng thờ chúa. Đền thờ Chúa Bà Thiên Thiên Uy Linh Công Chúa được xây dựng trên ngọn núi cao nhất trong vùng. Được xây dựng theo thế lưng tựa sơn mặt hướng hà. Đứng từ phía xa nhìn về đền thờ chúa có hai cây Dạ hương cổ thụ quanh năm xanh tốt bóng tỏa cả một vùng.

>>> Xem thêm:

Hầu giá Chúa Bà Thiên Thiên Uy Linh Công Chúa

Chúa Bà Thiên Thiên Uy Linh Công Chúa về ngự đồng thường mặc áo xanh, đầu chít khăn chàm, cổ đeo kiềng vàng. Sau khi lễ Mẫu, chúa về khai quang rồi múa mồi rồi giá ngự nghe hát văn và ban tài phát lộc cho bách gia trăm họ. Thông thường, để tỏ lòng biết ơn với Chúa Bà Thiên Thiên Uy Linh Công Chúa thì các thanh đồng, đạo quan khi hầu tại Phủ Chúa đều phải hầu giá Chúa Bà.

Phủ Chúa Bắc Hà nơi chính thờ Chúa Bà Thiên Thiên Uy Linh Công Chúa

Đường về thôn Khánh bao xa,

Đường về đền Chúa tuy xa mà gần

Bản đền đây muôn đời Chúa Ngự

Thơm danh nức tiếng khắp vùng trời Nam.

Từ quốc lộ 1A, qua Đình Trám rẽ trái khoảng 12km đến thôn Khánh, xã Lương Phong, huyện Hiệp Hòa, tỉnh Bắc Giang. Nơi đây có ngôi đền thờ chúa Bà Thiên Thiên Uy Linh Công Chúa. Chúa bà đã hiển linh tiếp độ cho nhân dân bản địa vượt qua nhiều tai họa, tiếp độ cho cư dân địa phương bình an qua các cơn loạn lạc, gia hộ cho dân làng được an khang thịnh vượng. Đền chúa ngự cạnh ngôi chùa mang tên Non Xuân được xây dựng từ đời Lê Ý Tông thờ thần Độc Cước.

Phủ Chúa được nhân dân lập nên tại ngọn núi cao nhất trong vùng theo thế nhìn sông tựa núi vô cùng đẹp về mặt phong thủy. Đứng nhìn xa về phía đền thờ chúa có hai cây Dạ hương cổ thụ quanh năm xanh tốt bóng tỏa cả một vùng. Lúc đầu, phủ được nhân dân xây dựng nguy nga và uy nghiêm nhưng sau 200 năm lịch sử, trải qua nhiều biến cố cùng với tác động ngoại cảnh thời tiết, Phủ Chúa dần bị xuống cấp rồi bị phá hủy hoàn toàn. Mãi đến năm 2000, những người dân có tâm thành kính công đức, xây dựng lại một gian nhỏ để thờ phụng chúa bà.

Đến năm Tân Mão năm 2011, sau khi chúa bà hiển linh ban lệnh ra sắc cho thanh đồng họ Nguyễn tôn cấp, xây dựng lại đền thì thanh đồng Nguyễn Văn Lợi đã đứng lên kêu gọi thập phương cùng nhân dân bản quán quyên góp công đức cùng xây dựng lại bản đền. Đền được xây dựng với lối kiến trúc mang đậm nét truyền thống với các cột, xà được trạm trổ, đục khắc công phu từ những nghệ nhân có tiếng trong vùng. Phủ Chúa được xây dựng với chính điện thờ Hội đồng tứ phủ, bên trái thờ Bà Chúa Sơn Trang, bên phải thờ Đức Thánh Trần vô cùng nguy nga và khang trang.

Cùng với phủ chúa, đình làng, chùa Non Xuân đã tạo nên quần thể di tích Đình Đền chùa Thông Khánh vô cùng đặc sắc. Quần thể di tích đã được cấp bằng di tích văn hóa lịch sử cấp tỉnh và thu hút nhiều khách hành hương đến tham quan, cúng lễ nơi đền thiêng.

Bản văn Chúa Bà Thiên Thiên Uy Linh Công Chúa

Khánh Hưng Địa Linh Thiên Mẫu ngự
Lương Phong nhân kiệt phật giáng lâm

Có ai lên tới Bắc Giang nhớ lại
Ngôi đền thờ Thôn Khánh nơi nao
Ngã ba Đình Trám đi vào
Mười hai cây số tới đền thờ chúa tiên

Ngôi Đền thờ Thôn Khánh là tên
Lương Phong là huyện xã Hiệp Hòa thơm danh
Bản đền đây muôn đời chúa ngự
Tiếng Uy Linh công chúa chính ngôi

Năm Giáp Thìn chúa bà đản sinh
Giáng vào họ Quách thương gia trên phủ Bắc Hà
Vốn sinh ra hiền hòa mà nhan sắc
Trí thông minh học thức uyên thâm

Lược thao văn võ toàn tài
Đời Lê Thái Tổ chiến công vẫn còn truyền
Phủ Bắc Hà nhớ người nữ kiệt
Dòng Như Nguyệt dấu tích còn ghi
Danh thơm Nam Bắc Trung kỳ
Cứu dân độ quốc điều thì mười phương

Có phen biến tướng hiện hình
Giờ Ngọ năm Ngọ tháng Giáp Ngọ hiển thân
Có khi ngự về hầu Vương Mẫu
Cánh sớ hầu biểu tấu quỳ tâu

Có phen giá ngự điện lầu
Bách gia trăm họ kêu cầu cửa thiêng
Tiếng anh linh công chúa
Phật sắc phong Thượng Đẳng Tối Linh

Thông minh chính trực cương thường
Cứu người thoát khỏi trầm luân đọa đầy
Dân đâu đó nhớ người mà tiên chúa
Lập đền thờ trên đất Lương Phong

Cầu cho thiên hạ thái hòa
Muôn dân trăm họ nhà nhà bình an…
Trước cửa đền có đường quốc lộ
Sớm cùng chiều xe chạy ngược xuôi
một đường ra tới Đế Kinh
đường lên phố Thắng đường về Thái Nguyên.

(Bản văn sưu tầm từ hoinhattam.com)