Chầu Đệ Nhị Thượng Ngàn là ai ?

Chầu Đệ Nhị Thượng Ngàn hay còn còn là Chầu Đệ Nhị hoặc chầu bà Đệ Nhị là vị thánh chầu đứng thứ hai trong hàng Tứ phủ Chầu Bà chỉ sau Chầu Đệ Nhất, chầu được coi là hóa thân của  Mẫu Thượng Ngàn hầu cận kề bên Mẫu. Trong hàng Tứ Phủ Chầu Bà, bà là vị chầu bà có quyền hành tối cao của tòa Sơn Trang mà đa phần các vị chầu bà đều ở trên sơn trang nên gần như bà là vị có quyền cao nhất hàng chầu, chỉ sau Chầu Đệ Nhất.

>>> Đọc thêm: Chầu Đệ Nhất       Chầu Đệ Tam Thoải Phủ        Chầu Đệ tứ Khâm Sai là ai?

Sự tích về Chầu Đệ Nhị

Chầu Đệ Nhị Thượng Ngàn người con gái Lê Thị lấy chồng họ Hà

Theo thần tích của dòng họ Hà miền Đông Cuông Yên Bái viện vẫn còn ghi chép rằng: Đông Quang Công Chúa (Chầu Đệ Nhị), có tên húy là Lê Thị Kiểm là vợ ông Hà Văn Thiên, người dân tộc Tày miền Đông Cuông được triều đình giao cai quản vùng Đông Cuông và ngoại vi. Chồng bà là hậu duệ của Hà Đặc, Hà Bống (trại chủ Quy Hóa) người  hy sinh trong chiến tranh chống quân Nguyên Mông.

Ông bà sinh hạ được một con trai. Khi ông tạ thế, bà Kiểm và con trai ở lại Đông Cuông một lòng giúp dân lập ấp, dạy dân bách nghệ, chữa bệnh cứu đời cho đến khi tạ thế bà lại thường hiển linh giúp dân và những người lái buôn ngược xuôi sông Thao gặp hoạn nạn. Chính nhờ sự linh thiêng hiển linh của bà, nhân dân trong vùng lập miếu thờ hai mẹ con bà bên tả ngạn, thờ chồng của bà bên hữu ngạn sông Hồng (Ghềnh Ngai) đối diện với miếu.

Chầu Đệ Nhị Thượng Ngàn theo ghi chép từ Bách Thần Lục

Theo bách thần lục thần tích của Chầu Đệ Nhị  lại được đồng nhất với thần tích của Mẫu Thượng Ngàn – vị thánh Mẫu linh thiêng nhất vùng thượng ngàn Bắc Lệ, Lạng Sơn. Đó chính là La Bình Công Chúa, con gái của Sơn Tinh. Vốn là Thiên Thai Tiên Nữ, con vua Đế Thích, cai quản sơn lâm thượng ngàn, quyền hành khắp hết 81 cửa ngàn đất Nam Việt.

Chầu Đệ Nhị Thượng Ngàn trong ghi chép của sử Lê Quý Đôn

Trong Kiến Văn Tiểu Lục, quyển X, mục “Linh tích” thời Hậu Lê, cụ Lê Quý Đôn viết:

“Văn Châu, một người thuyền hộ xã Kính Chủ, huyện Thanh Ba (nay thuộc địa phận Lâm Thao – Phú Thọ) là học trò Hiệu như Nguyễn Đình Kính. Giữa niên hiệu Bảo Thái (1720 – 1729) đi buôn ở Đông Quang (nay thuộc huyện Văn Yên, tỉnh Yên Bái). Bến sông này có miếu thờ Đông Quang Công Chúa vẫn nổi tiếng anh linh. Tục truyền Công Chúa là vợ Đại vương miếu Ngọc Tháp, huyện Sơn Vi (sau đổi là huyện Lâm Thao). Một hôm trời đã tối, Văn Châu thấy một người từ trong miếu Đông Quang đi ra đến chỗ thuyền đỗ, gọi tên mình và bảo rằng: “Khi thuyền nhà ngươi trở về qua miếu Ngọc Tháp, phiền nhà ngươi nói giúp là kính tạ Đại vương, Chúa bà đã sinh con trai rồi, gửi lời về báo để Đại vương biết.” Nói xong liền biến mất. Đường thủy mà thuyền buồm đi từ Đông Quang đến Ngọc Tháp phải ba, bốn ngày, thế mà ngày hôm ấy, Văn Châu bắt đầu đi từ sáng sớm mà đến giờ Thân đã tới Ngọc Tháp (chỗ này núi đá mọc nhô ra bến sông như hình ruột ốc, miếu ở trên núi, bên cạnh miếu có chùa Lăng Nghiêm). Văn Châu theo lời thầy dặn, đứng ở đầu thuyền nói lại rồi đi.“”

Chầu Đệ Nhị Thượng Ngàn khi giáng đồng như nào ?

Chầu Đệ Nhị Thượng Ngàn là vị thánh chầu hay giáng đồng nhất trong hàng Tứ phủ chầu bà, từ đồng tân đến đồng cựu ai cũng thỉnh chầu về ngự để chứng đàn Sơn Trang ban tài tiếp lộc sơn lâm sơn trang cho thanh đồng đệ tử vào mỗi dịp khai đàn mở phủ. Ngoài ra, khi đồng tân lính mới vào hầu cũng thường thỉnh chầu về để sang khăn cho đồng mới. Và đặc biệt, vào dịp lễ tiệc Thượng Nguyên trong năm, thì thường có nghi thức gọi là “trình giầu”.

Khi chầu về ngự đồng, những con nhang đệ tử nào có căn số, đã lập bát hương bản mệnh, sẽ ngồi giữa chiếu ngự, phủ khăn đỏ và trên đầu đội mâm giầu trình (gồm cau, lá trầu, vỏ thuốc, thuốc lào, thuốc lá…), khi đó người ngồi đội giầu phải đặt lên mâm giầu trình 13.000 (thông thường là thế, có nơi thì là 15.000) dâng lên Chúa Sơn Lâm Sơn Trang và 12 cô tiên nàng hầu cận là những vị chứng mâm giầu của mình, lúc đó chầu sẽ cầm bó mồi (hoặc hương đã đốt cháy) khai cuông, chứng mâm giầu rồi xin tiền đài, nếu được nhất âm nhất dương (có một đồng tiền xấp, một đồng tiền ngửa) nghĩa là Phật Thánh đã chứng cho người ngồi đội giầu đó, rồi người đội giầu lễ tạ và đi ra để cho người khác vào tiếp tục.

 

Chầu Đệ Nghị Thượng Ngàn khi ngự về đồng trong nghi thức chứng trình giầu mặc áo màu xanh (xanh lá hoặc xanh lá cây), cầm quạt hương khai cuông rồi múa mồi.

Văn Chầu Đệ Nhị Thượng Ngàn

Cũng như Chầu Đệ Nhất, Chầu Đệ Nhị được thờ phụng ở bất cứ nơi nào có rừng núi có Mẫu Đệ Nhị ngự. Nhưng khi thỉnh chầu, người ta thường hay nghĩ tới đền Đông Cuông là nơi được coi là in dấu rõ nhất ở tỉnh Yên Bái, văn Chầu Đệ nhị thượng ngàn thường hát:

Dâng văn chầu đệ nhị trên ngàn
Đông Cuông Tuần Quán giáng đàn chứng đây
Trên ngàn gió cuốn rung cây
Dưới khe cá lặn chim bay về ngàn
Cảnh khuya nguyệt lặn sao tàn i i i
Chiếc thoi bán nguyệt khoan khoan chèo vào
Gập ghềnh quán thấp lầu cao i i i
Khi ra núi đỏ khi vào ngàn xanh
Thượng ngàn đệ nhị tối linh i i i
Ngôi cao công chúa quyền hành núi non
Anh linh đã khắp tiếng đồn í ì i a ớ a à i i a
Sấm ran mặt vể mưa tuôn đầu ghềnh
Da ngà mắt phượng long lanh i i i
Mặt hoa tươi tốt tóc xanh rườm rà
Nhị hồng tuyết điểm màu da i i i
Cổ tay tựa ngà đầu vấn tóc mai
Vốn dòng công chúa Thiên thai i i i a i i
Giáng sinh hạ giới quản cai thượng ngàn
Quản cai các lũng các lang i i i a
Sơn tinh cầm thú hổ lang khấn đầu
Khắp hòa tam thập lục ngàn châu i i i a
Chín từng khe suối một bầu tiêu dao
Rong chơi ngàn quế ngàn đào i i i
Khi ra thác cái lúc vào thác con
Chim kêu vượn hót véo von i i i
Chớp bể đôi đoạn mưa nguồn từng cơn
Khi nương gió lúc thác gièm i i i
Khi bẻ cành quế khi vin cành hồng
Vui chơi nước nhược non hồng i i i
Phố Cát Đại Đồng sông Cả sông Thao
Lân rờn vượn múa thấp cao i i i
Ngàn mây thấp thoáng trăng sao lững lờ
Nón buồn vai quảy lẵng hoa i i i
Đền khi phủ nọ vào ra chơi bời
Khi thanh vắng lúc lại êm trời
Ngồi trên đỉnh núi ghẹo người Hằng nga
Tang tình thôi múa lại ca i i i
Bẻ bai giọng Xá ê a giọng Mường
Tiếng Kinh tiếng Mán tỏ tường
Lục châu quan hỏa líu lường líu lo
Rong chơi bát cảnh ngũ hồ i i i
Đua chèo bắt lái hồ dô lại về
Khi chơi ngàn mái ngàn me i i i
Ngàn giang ngàn nứa trúc tre ngàn vầu
Đôi cô Thổ Mán theo hầu i i i
Cô xe chỉ thắm cô xâu hạt vàng
Sơn lâm dọn quán bán hàng i i i
Non xanh đủng đỉnh tuyết sơn reo hò
Khăn xanh áo lục nhởn nhơ i i i
Khi vào ba dội lúc vô đường đèo
Môi son má phấn mỹ miều
Miệng cười hoa nở mọi chiều mọi nơi
Đèn trăng quạt gió ngàn mây
Bóng thông che tán bóng mai tựa hình
Đi suốt lúc lại về ghềnh
Đua chèo tiếng phách tiếng sênh reo hò
Chè tàu ba chén tính ưa
Thanh bông hoa quả ngự thừa lại ban
Yêu ai tài lộc chầu ban
Gét ai chầu quở khôn ngoan được nào
Xem trang sự tích tân la
Vậy nên phúc đẳng hà sa vô cùng
Đệ tử dốc một lòng thành kính
Dâng bản văn trình chầu ngự giáng lâm
Mời chầu giáng phúc từ trung
Khuông phủ đệ tử tăng long thọ trường

Tiệc Chầu Đệ Nhị Thượng Ngàn

Ngày khánh tiệc Chầu Đệ Nhị Thượng Ngàn vào ngày 02/11 Âm Lịch (ngày Mão đầu tiên của năm)