Đền Quan Lớn hay còn gọi là đền Công Núi hoặc Đền Quan Lớn Đệ Tam , tựu chân núi Ngăm thuộc xóm 4 (Giáp Tư) thôn Tiên Hương, xã Kim Thái, huyện Vụ Bản, tỉnh Nam Định, nhìn xuống cánh đồng thôn Tiên Hương bát ngát, bên cạnh Cống Cánh Gà, phía trước cửa ngõ sông Tiên Hương uốn khúc đổ ra sông Sắt. Đền ở thế sau có núi trước có sông, tụ khí thiêng trấn giữ, phù trợ cho dân thôn bản hạt, bách gia trăm họ, là một trong số các di tích thuộc Quần thể di tích lịch sử văn hóa Phủ Dầy.

Đền Quan Lớn Phủ Dầy

Nơi đây xưa kia thờ Hữu Sơn Thần (Thần núi) – vị đương cảnh thành hoàng của làng An Thái khi xưa, sau này khi tín ngưỡng thờ Mẫu tam tứ phủ phát triển, đặc biệt trên quê hương của Đức Thánh Mẫu thần chủ, cũng như một số ngôi đền khác trong quần thể Phủ Dầy, đền Công Núi hợp tự thờ Quan Lớn Đệ Tam Thoải Phủ – vị quan lớn đứng thứ 3 trong hàng Ngũ Vị Tôn Quan thuộc điện thần Tứ phủ, vị quan lớn cai quản miền thoải phủ.

Trong cung cấm – cung Đệ Nhất ngày nay vẫn có ban thờ Sơn Thần, là pho tượng bằng đồng cao khoảng 90 cm, đầu đội mũ cánh chuồn, mặc áo long cổn với nhiều hoạ tiết trang trí như rồng long mã. Một tay để trên đầu gối, tay phải như đang dữ ấn. Dân gian tôn vinh ngài là bậc “Đại Đức Quang Minh”.Trong đền còn có một đôi câu đối :

“Đức bố quận phương nhân dân đồng ngưỡng vọng
Uy linh tứ bảo kim cổ cộng tri danh”

(Ân đức rộng khắp gần xa, mọi người cùng trông đợi
Uy linh lừng bốn biển xưa nay danh tiếng vẫn còn truyền).

Trên ban có bài vị riềm chạm hoa chanh cùng hoạ tiết tứ linh thế kỉ XIX rất tinh vi, có hàng chữ: “Đương cảnh thành hoàng Hữu Sơn Thần thần vị”. Có nhiều đồ thờ tự bằng đồng và sứ cổ,đẹp nhất là bộ lư hương đồng hình quả bí đúc dày, bên trên có ghi “Tiên Hương Tứ Giáp Từ” tức Đền Giáp Tư Tiên Hương.

Cung Đệ Nhị là nơi thờ Đức Quan Đệ Tam hay còn gọi là Đệ Tam Hoàng Thái Tử Vương Quan. Theo truyền thuyết cũng như qua các bản văn chầu, quan lớn ngài là con vua cha Bát Hải Động Đình, theo lệnh vua cha giáng trần là vị tướng tài danh dưới thời Hùng Vương, ngài có công lao to lớn giúp vua dẹp giặc dữ, giúp dân khi gặp thuỷ nạn, được nhân dân khắp nơi tôn kính phụng thờ. Trong các bản văn chầu quan lớn có đoạn như sau:

“Sơn xuyên dục tú, hà hải chung linh
Quan Lớn Đệ Tam con vua Bát Hải Động Đình
Tên danh hiệu Đệ Tam Hoàng Thái tử
Văn thần cẩm tú, võ tòng ông lớn lược thao
Bởi dung tướng mạo anh hào
Đại trung chính, tài cao quán cổ… “

Tượng thờ Quan Lớn Đệ Tam trong đền Công Núi

Trong cung có đôi câu đối thờ như sau:

“Nguyện giả chân thành Vương quan đa giáng phúc
Cầu chi tất ứng Thần đức tối uy linh”
(Nguyện ước thành sự, nhờ Vưong quan ban nhiều phúc
Cầu tất ứng nghiệm là nhờ Thánh đức uy linh)

Lại có thêm một bức hoàng phi ghi:

“Nam Hải ân thâm” (Ân đức sâu như biển Nam )
“Thần linh khắc tướng” (Thần thiêng liêng hiển hiện rõ rệt)

Cung Đệ Tam rộng rãi uy nghi, có điện thờ công đồng, cung các chư vị vị thánh trong hàng Tứ Phủ, như Ngũ Vị Tôn Quan, Tứ Phủ Chầu Bà, Tứ phủ Quan Hoàng( ông Hoàng Bảy, ông Hoàng Mười). Có bức hoành phi “Thần Linh Khắc Tướng” tức Thần Thiêng Hiển hiện và câu đối:

Vạn Thế Anh Linh Vương Quan Phù Quốc Thái
Thiên Thu Tế Thế Đại Đức Hộ An Dân

Phía trước đền còn có sân rộng cây cao bóng mát và hồ bán nguyệt tụ thủy, hệ thống cột đồng trụ có đôi nghê đẹp trên đỉnh phóng tầm mắt kiểm soát không gian vũ trụ. Dọc cột đồng trục lại có câu đối đầy ý nghĩa ca ngợi cảnh trí sơn thủy hữu tình.

Nghịch Thủy Lai Triều Van Thế Nhân Dân Quy Bái Vọng
Kỳ Sơn Chung Tú Thiên Thu Từ Vũ Bá Anh Thanh

dịch nghĩa:

Nước lượn uốn quanh, muôn thủa nhân dân về vọng bái
Non thiêng tựa án, ngàn năm đền miếu rạng danh thơm

Trong đền cũng có lầu Cô, và lầu Cậu theo hệ điện thần tứ Phủ, thể hiện ước sống bình yên dù trên rừng núi hay dưới biển cúng được sự độ trì. Do vậy Đền Quan cũng là một điểm quan trọng trong di tích quần thể Phủ Dầy.