Chúa Bà Đá Đen hay Chúa Tiên Đá Đen là vị chúa bà được thờ tại Đền Đá Đen ở Ba Vì Hà Nội. Đền Chúa Bà được xem như là một chốn tâm linh hàng đầu tại Ba Vì cũng như du khách thập phương mỗi dịp tới với Ba Vì

Sự tích Chúa Bà Đá Đen

Theo sự tích đền Chúa Bà Đá Đen là nơi thờ mẹ Đức Thánh Tản và bà Chúa Tiên vì vậy đền còn có tên gọi là đền Mẹ. Theo truyền thuyết kể rằng ngày xửa ngày xưa Chúa sinh ra Đức Thánh Tản, lúc sắp thác Chúa có nắm tay Chúa Tiên và dặn rằng: xin Chúa Tiên hãy ở lại nuôi Đức Thánh Tản cho nên người. Sau đó Chúa thác đi và thi hài người được mang về bên kia phía bắc sông Hồng.

Hòn đá đen hiện nay nằm ở chân núi Ba Vì, nơi đây chính là nơi Chúa đã rơi giọt nước mắt xuống trần gian. Theo sử xưa ghi lại rằng: Mẹ Đức Thánh Tản tên thật là Đinh Thị Đen (hay còn gọi là Đinh Thị Duyên). Trước lúc thác bà có nhờ người em họ của mình tên là Ma thị nuôi Đức Thánh Tản (có tài liệu cho rằng bà Ma thị chính là mẹ của hai tướng Cao Sơn và Quý Minh).

Theo lời kể của bà cụ Dậu người nhà đền: Khi xưa đền chỉ có một ngôi nhà nhỏ đơn sơ, lều tranh vách sậy. Trải qua bao năm tháng với nhiều biến cố lịch sử ngôi đền cũ đã không còn mà chỉ còn lại đất. Nhân dân đã xây dựng lại ngôi đền mới trên nền đất cũ từ ngày xưa. Nơi chính diện ngôi đền, phía trên thờ Tam tòa Thánh Mẫu và Đức Chúa Bà. Bên trong hậu cung xây dựng động tiên và thờ Tam tòa Chúa Tiên.

Hầu giá Chúa Bà Đá Đen

Chúa Bà Đá Đen khi về ngự đồng thường mặc áo chàm thắt đai xanh, chân đi hài sảo, đầu cài trâm hoa, lưng đeo xà tích, cổ mang kiềng vàng. Chúa bà cũng thường cầm quạt trầm trên tay phe phẩy.

Đền thờ Chúa Bà Đá Đen

Đền thờ Bà Chúa Đá Đen nằm trên địa bàn xã Tản Lĩnh,Ba Vì, Hà Nội. Khuôn viên đền rộng khoảng 5000m2. Ngôi đền thờ Bà Chú thượng ngàn là nơi thờ tự lâu đời của nhân dân trong vùng và các du khách thập phương.

Tiệc Chúa Bà Đá Đen

Hằng năm Đền Chúa Đá Đen có 4 ngày hội lớn:

Ngày 8 tháng giêng diễn ra lễ thượng nguyên
Ngày 8 tháng 4 lễ vào hè
Ngày 8 tháng 7 lễ ra hè
Ngày 19 tháng 9 tiệc khánh đản Chúa Bà

Bản văn Chúa Bà Đá Đen

Động thiên thai long vờn phượng múa
Cung thỉnh mời Tiên Chúa ngự chơi
Nhang thơm tấu thỉnh khuyên mời
Thỉnh mời Tiên Chúa giáng nơi đền này
Ai lên tới Sơn Tây nhớ lại
Hỏi thăm đền Chúa ngự nơi nao
Hỏi thăm núi Tản đi vào
Đá Đen chúa ngự khác nào động tiên
Mới dạo miền phong châu cổ kính
Trấn Sơn Tây thần tích ngàn thu
Quanh năm mây phủ mịt mù
Sương rơi lác đác gió ù ù reo
Đỉnh cheo leo núi non hùng vĩ
Ngôi đền thờ tú khí chung linh
Thiên nhiên mới khéo hoạ hình
Núi Tre ,Ngọc Lĩnh uốn mình quanh co
Mây năm sắc chiều vàng soi tỏ
Chiếu muôn màu rực rỡ lưu ly
Nhất cao là núi Ba Vì
Thứ ba Tam Đảo thứ nhì Độc Tôn
Lượng càn khôn,linh thông hiển thánh
Cứu người trần thoát ách trầm luân
Ai thời thành kính nhất tâm
Hương hoa phụng sự cúng dâng lòng thành
Chúa kén người nam thanh nữ tú
Bắt đồng thời đố gỡ cho ra
Ai thời bệnh hạn khó qua
Sửa sang vật phẩm kêu bà Đá Đen
Tấu sớ trạng dâng lên cầu đảo
Lập đàn tràng ,khăn áo sửa sang
Mới hay chúa thử lòng phàm
Đo lòng đệ tử trần gian thế nào
Sống nhân đức,Nam Tào ghi sổ
Tiên Chúa Bà gia hộ quán thương
Ai thời một nắng hai sương
Thành tâm chúa độ thoát đường khổ đau
Phép thiên biến cơ màu diệu hoá
Đức anh linh khắp cả bốn phương
Lòng thành dâng nén tâm hương
Lưu ân giáng phúc thọ trường thiên xuân.